Verliefd op het land van de ups en downs

Help! Sorry! Is het al werkelijk bijna twee weken geleden dat ik hier iets van me liet horen? Ik zal jullie snel even 'bij tikken'.

De tijd vliegt hier zo ontzettend snel voorbij en ik heb zo veel gedaan dat het bijhouden van mijn blog er een beetje bij ingeschoten is... Daarom een wat vreemde titel, omdat ik gewoonweg niet weet hoe ik mijn afgelopen elf dagen hier moet samenvatten. Ik ben verliefd op dit mooie heuvelachtige land, met zijn hoge bergen en diepe dalen en heb de mooiste hoogtepunten in mijn dagen, maar maak ook heel moeilijke momenten mee. Mijn belevenissen van de afgelopen dagen:

Vorige week, na mijn laatste blog, krijg ik 's middags om 5 uur te horen dat er de volgende dag om 9 uur een bijeenkomst met de benificiaries van Solace was en dat daar ook een aantal vrouwen van Mukomeze bij zouden zijn. Of ik even een wat wilde vertellen over mezelf en hun comfort wilde bieden in zo'n twintig minuten tijd. Help! Ik ben altijd van een gedegen voorbereiding als ik iets moet delen met anderen, dus 's avonds zijn Anisa en ik aan de bak gegaan om allebei wat op papier te zetten. Geen gemakkelijke taak, maar de mensen waren er dolgelukkig mee. Verder heb ik de dagen lekker gevuld op kantoor. Het sponorship department waar ik ben ondergebracht om te werken zat even met hun handen in het haar met wat ik nu precies voor ze kon doen. Voila, laat Christine het ORA-archief maar eens herarchiveren en de sponsorschaplijsten te controleren. Op dag één was ik al bijna halverwege met het herarchiveren en was mijn collega Christa wat wanhopig. Ik praat te snel Engels, ik loop te snel en bovendien werk ik te hard. In plaats van een lunchpauze van een uur dus een verplichte lunchpauze van ruim anderhalf uur. En ik me schuldig voelen, omdat ik de dagen daarvoor lang was wezen lunchen met één van de studenten van Mukomeze, Francoise en dat ik een dag in de lunch een trip naar het centrum had ondernomen. En dat ik op kantoor bezoek had gehad van mijn Tilburgse maat Alphonse...

Vorige week vrijdag zou dan de community Nyanza op het programma staan. Het liep anders. Vorige week woensdag kregen we het verschrikkelijke nieuws te horen dat er voor het eerst een Solace medewerker is overleden. Patricie, hoofd van de community Kabuga, was geschept door een auto toen zij in de lunchpauze even naar huis liep. Haar (enige) dochter Dorine was net ontslagen uit het ziekenhuis en kon zonder de aanwezigheid van haar moeder geen hap door haar keel krijgen. Het verkeer hier in Rwanda is eigenlijk een soort gekkenwerk. Lekker midden op de weg rijden en af en toe wat uitwijken. Ook inhalen als een tegenligger aankomt is doodnormaal. Je tegenligger moet maar een noodstop maken en de berm induiken. Patricie liep langs de kant van de weg. Een auto haalde een andere auto in en moest uitwijken en raakte haar. Wat een verschrikkelijk einde.
Er heerste hier alleen maar verslagenheid toen steeds meer nieuws binnen druppelde. Solace is één grote familie. In de ochtendgebeden in de volgende dagen hebben we voor Patricie, haar familie en de community Kabuga gebeden en hebben we God gedankt voor het leven van Patricie. Van beneficiarie, slachtoffer van de genocide, klom zij op tot een sterke vrouw die vele mensen probeerde te helpen. Het spijt me dat ik haar nooit ontmoet heb.

Zaterdag was het dan even tijd voor mij en Anisa om de stad in te trekken. Mijn eerste keer kleding wassen verliep niet al te best voor mijn knokkels en zodoende besloot ik dat ik een stel handschoenen moest hebben, ook op aanraden van collega Agnes. Aan het eind van de dag had ik een mooi waslijntje gescoord, wasknijpers en een stel handschoenen. Oja, en een stel leuke Rwandese slippertjes en onwijs leuke figuurtjes voor in de kerstboom. Winkelen is hier best wel leuk en interessant zullen we maar zeggen... Helaas kon ik niet slagen voor een traditionele Rwandese jurk, een jurk die gedragen wordt bij het bijwonen van huwelijksplechtigheden. Dat zou dus nog een dingetje voor de komende dagen worden.
Na een drankje met een Rwandese vriend hier snel naar 'huis' toe (jaja, Solace is nu echt mijn thuis) om te skypen met mijn lieve familie, want oma werd 83! Mijn verjaardagskaart bleek de dag van tevoren al aangekomen te zijn en de verrassing daarbij, een mooie ketting, werd vol trots door de camera geshowd. Mijn lieve nichtjes en neefjes gingen helemaal los met het stellen van vragen en daarom nu nog in ieder geval één antwoord voor hen! Julius en Titus, de favoriete sport hier in Rwanda is voetbal. Er is hier net als in Nederland een hele competitite die razend populair is. Toevallig ben ik gisteravond zelfs nog langs het stadium gereden! Daarnaast moet ik ook nog even aan Julius, Titus en Valerie bekennen dat ik helaas nog steeds niet tot tien kan tellen in het Kinyarwanda... Hopelijk bij mijn volgende blog! Lieve familie, ik moet wel even zeggen dat ik het onwijs fijn vond om jullie allemaal weer te zien en jullie even kort te spreken!

Zondag was de begrafenis van Patricie. Voor mij en Anisa was het onduidelijk of nu ook van ons verwacht werd dat we mee zouden gaan. Voor de zekerheid hadden we ons al toepasselijk gekleed. 's Ochtends bij het ontbijt kwam Jean de directeur, ook wel Muzehe (oude man, maar dan respectvol), naar mij toe. Of ik mee wilde naar de begrafenis. Ik heb de vraag omgekeerd. Wil je dat ik mee ga? Ja, was zijn korte antwoord. Solace is familie en dat betekent meedoen aan alle ups en downs. Een paar uur later zat ik bij de begrafenis in Kabuga. Een voor Nederlandse begrippen erg lange dienst met veel sprekers en muziek. Ik heb er geen woord van verstaan, maar af en toe vertaalde Mama Lambert kort wat zinnen voor ons. Ik had het er vooral heel moeilijke mee toen Dorine, haar dochter aan het woord kwam. Het verdriet duidelijk in haar stem. Niemand hield het op dat moment droog.
Buiten brak ik even en ben ik getroost door mijn lieve collega's en Anisa. De verdriet van de begrafenis en het feit dat opa die dag 87 zou zijn geworden werd me even te veel.
Daarna door naar de begraafplaats. Er waren honderden mensen en tot mijn verbazing werd het graf gedicht waar iedereen bij was. Ik denk met cement. Heel vreemd. Om vier uur weer uitgeput terug bij Solace om te lunchen. 's Avonds zijn Anisa en ik gaan wandelen. Even weg, even onze gedachten leeg maken.

Maandag weer aan het werk, lekker archiveren! Ik krijg te horen dat we dinsdag naar Runda gaan en vrijdag naar Nyanza. Spannend, ik ga het land in! Tot mijn grote spijt vertrekt op maandag wel Brigitte. De kleine dondersteen Brigitte die de afgelopen maanden bij Solace heeft verbleven voor revalidatie na een hoofd- en hartoperatie, gesponsord door Worldvision. De afgelopen twee weken was ik best close met haar geworden. Mijn Binairo puzzelboekje was erg interessant en zo ook mijn snoepjes. Ze probeerde mij te leren hoe ik mijn klamboe moet ophangen, kwam met kauwgompjes, tekeningen en armbandjes aanzetten en verbeterde als het moest mijn gebrekkige Kinyarwanda. Ik kan niet wachten om haar 11 november weer te zien! 's Ochtends was ik alleen zo stom om koffie te bestellen. Mijn buik is al sinds vrijdag van streek en de koffie blijkt de laatste druppel die de emmer doet overlopen... (of was het nu toch bedorven melk?). Ik ren continu naar het toilet toe en neem uit wanhoop een pilletje tegen diarree. 's Middags m'n bed in en slapen, slapen, slapen. Als ik me om vier uur 's middags wat beter voel kom ik m'n bed weer uit. Beneden word ik begroet door een mooi 'Gute Mittag'. Het is Jean Marie, de kok hier bij Solace. Op dag één heeft Anisa hem verteld dat ik Duits spreek en sindsdien spreek ik ook vrijwel alleen maar Duits met hem. Hij heeft een jaar of vijf in Duitsland gewoond en wil dolgraag zijn talenkennis bijhouden. Kort vertel ik hem wat er aan de hand is en hij besluit meteen dat ik 's avonds een helend diner krijg. Limoenthee met honing en geroosterd brood met gezouten boter en honing. Ik kan met vreugde meedelen dat dit wondermiddel geholpen heeft!

Dinsdag dan de community Runda. We zouden om 9 uur vertrekken. Het Tilburgse kwartiertje, ook bekend onder andere namen in heel Nederland, kan hier met gemak worden verdubbeld, verdrievoudigd, verviervoudigd... Kortweg, we vertrokken wat later. Eenmaal aangekomen werden we begroet door de communityleidster en werden we naar een open plek tussen de bomen geleid waar een kleed werd neergelegd waarop we konden gaan zitten. Nadat er eerst een slangencheck had plaatsgevonden. Gelukkig maar, want ik ben als de dood voor slangen... Spinnen oke, maar slangen...
Daarna kwamen de vrouwen één voor één of in kleine groepjes aangelopen. Er werd weer samen gebeden, gezongen en gedanst. Mijn houterige ik is hier langzaam aan het verdwijnen en ik pak de danspasjes die de vrouwen me voordoen redelijk op. Weer vertel ik wat over mijzelf en de vrouwen zijn dolblij mij te zien. Er komt zelfs een jonge vrouw vol trots vertellen dat zij ook Christine heet! Tussen de bedrijven door verteld Mama Lambert even gauw een verhaal voor ons, waarom keihard wordt gelachen door de groep. Een vrouw treft al drie dagen achtereen een slang bij haar bed aan. Het beestje doodmaken heeft geen zin, elke dag ligt er weer een ander. Ze durft niet meer in haar bed te slapen!
Daarna word ik uitgenodigd om de landbouwgrond te betreden. Eerst over een beekje heen klauteren, of in mijn geval een grote sprong tot gejuich van de vrouwen en dan laten ze me voor de foto's zien hoe ik het onkruid tussen de uiten vandaan moet halen. Ook mooi, want nu weet ik tenminste hoe uien er uit zien! Vervolgens is het tijd om verder te gaan, ik krijg vele knuffels, er worden nog meer foto's door de vrouwen zelf gemaakt en ik heb er flink wat zussen, tantes en moeders bij.
We stappen in de auto en rijden naar het huis van de communityleidster. De zes vrouwen die op dit moment al een sponsorschap hebben via Mukomeze zijn aanwezig. De vrouwen die het pas vanaf komende maand gaan krijgen helaas niet. We mogen plaatsnemen op de banken in haar kleine woonkamertje en krijgen wat frisdrank voorgeschoteld. De vrouwen worden voorgesteld, we krijgen prachtige cadeaus (in mijn geval een heel mooie zwarte lijst met op het passe-partout geschreven 'God bless you' en in de lijst twee vredesmandjes met de kleuren van de Rwandese vlag. De vrouwen beginnen te kletsen, verhalen en grapjes uit te wisselen en het is heerlijk om daar te zijn. Mijn tantes (ja, ze hebben zichzelf omgedoopt tot mijn tantes) stellen wat persoonlijke vragen en vinden dat ik snel op zoek moet naar een echtgenoot...
Bij vertrek maken we nogmaals een heleboel foto's en op weg naar het busje begint een oudere vrouw uitzinnig in het Kinyarwanda tegen me aan te babbelen. Ik kan haar niet verstaan, maar hoor aan haar stem dat het woorden van liefde en dankbaarheid zijn. Het is een onbegrijpelijk, onbeschrijfelijk gevoel om met deze vrouwen samen te zijn. De bestuursleden van Mukomeze hebben al jaren geprobeerd het aan mij uit te leggen, maar het valt niet uit te leggen. De dankbaarheid en liefde die je hier krijgt is zo ontzettend helend voor je ziel. Iedereen is je familie, iedereen houdt van je, iedereen is dankbaar en schenkt je zijn of haar liefde. Het enige wat ik elke keer maar kan stamelen is 'Murakuze' (dank je wel) en 'May God bless you'. Wij helpen deze vrouwen misschien, maar zij helpen ons net zo goed. De troost, de liefde, de dankbaarheid (ja, ik val in herhaling) zijn onbeschrijfelijk en hartverwarmend.
Ik zwaai naar de vrouwen en zij naar mij tot we elkaar over de heuvels niet meer kunnen zijn (tot hilariteit van de rest van de bus). 's Avonds even de stad in, even weer de gedachten tot rust laten komen. Anisa en ik vinden het winkeltje terug waar zij haar eigen traditionele Rwandese jurk heeft gekocht. Binnen no-time vind ik een ontzettend mooie stof en wordt in een keldertje naast de winkel mijn jurk in elkaar gezet. Geslaagd!

Woensdag was het weer tijd voor archiefwerk. Kijken of ik de boel kan afronden! En jawel, het is gelukt. Alle dossiers liggen weer volledig op volgorde en de sponsorlijst is weer helemaal up to date! Ik ga even langs bij Mama Lambert om wat dingen af te spreken voor een interview dat ik op donderdag zal doen. Er is een meisje op bezoek. Haar naam is Claudine. Samen met haar jongere broer en zus heeft zij als enige van haar familie de genocide overleefd. Ze is vanuit Nyanza overgekomen om uitnodigingen te brengen voor het huwelijk van haar zusje. Mama Lambert vertelt mij dat Claudine niet naar school is geweest, omdat ze voor haar familie heeft willen zorgen en hen wel die kansen te geven. Ondertussen legt ze aan Claudine uit wie ik ben. Claudine lacht me toe met een schitterende glimlach en vraagt vervolgens wat mijn favoriete Rwandese eten en drinken is. Omdat mijn buik zo van streek is geweest heb ik nog niet heel veel echt Rwandees eten op. Ik antwoord dan ook dat mijn lievelingseten hier Briochette is (later meer uitleg) en dat ik graag thee drink. Even later nemen we afscheid. Later op de middag kijk ik samen met mijn collega Xavier naar zijn master thesis. Zijn Engels is niet al te best en zijn begeleider heeft nog nooit contact met hem opgenomen ondanks zijn pogingen. Eind oktober moet de thesis af zijn, dus we gaan samen de komende weken hiermee aan de bak.
's Avonds weer de stad en de boel verkennen.

Donderdag ben ik behoorlijk zenuwachtig. Ik ga een interview afnemen over de gacaca (een traditionele rechtbank, ingevoerd om genocide-misdrijven te vervolgen). Een vrouw uit Runda is hiervoor speciaal naar Solace gekomen. We spreken drie a vier uur. Haar kracht en moed zijn overrompelend. Verkracht worden door een buurjongen, terwijl je hoogzwanger bent. De jongen er toe aangezet door zijn ouders, denkende dat de baby twee miljoen Rwandese Frank is. Ze toonde mij haar buik, het litteken verticaal zichtbaar, over haar navel heen. Het kindje overleefde de verkrachting namelijk niet.
Tijd om helemaal bij te komen is er niet. Eén van de Mukomeze-vrouwen, Jacqueline, ligt in het ziekenhuis. Collega Agnes heeft de hele ochtend op me gewacht, omdat ik had aangegeven dat ik graag mee wilde als dat mogelijk was. Vlak buiten Solace komen we haar man tegen met de auto. We halen daarom snel gezamenlijk de kinderen van school en worden afgezet ergens bij een busstation in de stad. We pakken de bus richting het ziekenhuis en komen gelukkig binnen, ook al zijn de bezoektijden al voorbij. We blijven een tijdje bij Jacqueline, praten met haar en haar buren, maken foto's en beloven snel terug te komen. Op de terugweg wil Agnes een taxi voor me regelen. Ik besluit de bus te nemen. Voor het eerst in m'n eentje met het openbaar vervoer, in een vreemd land, met een taal die ik niet spreek. Spannend! 's Avonds nogmaals lekker de stad in, wat hou ik van het geroezemoes, de bedrijvigheid, de chaos.

Gister naar de community in Nyanza, in het zuiden van Rwanda. Twee uur met het Solace busje. We vertrekken vrijwel op tijd en stoppen vlak voor Nyanza om even wat te eten voor tussen de middag. Om elf uur. Etenstijden staan hier niet vast. Ik heb de afgelopen week al regelmatig pas tussen drie en vijf uur geluncht. Heel vreemd en m'n lichaam moet er nog even aan wennen. Ik eet een stel broichettes. Het is een soort van satéspiesje. Stukjes vlees worden aan een bamboestengel geregen en gebarbecued. Onderweg ben ik door Mama Lambert al op tal van bezienswaardigheden gewezen. Het huis van de eerste President van Rwanda na de Koningen. Vele hectares rijstbouw, gesponsord door de Rwandese en Duitse overheid. Een tweetal andere communities van Solace. De fietsen die in dat deel van Rwanda veel voorkomen. De koffiebomen in het gebied. Elke familie moet er verplicht minstens 100 hebben. De eerste Katholieke Kerk van Rwanda, een gigantisch gebouw, maar helaas ook tijdens de genocide niet veilig, getuige het memorial naast de kerk.
In Nyanza aangekomen worden we met open armen ontvangen. We worden aan tientallen mensen voorgesteld, er wordt gebeden, gedanst en gelachen. Weer vertel ik wat over mezelf, breng de warme groeten van Mukomeze over en dan word ik voorgesteld aan Violette, één van de vrouwen die gesponsord wordt door Mukomeze. Ze vertelt haar verhaal aan de mensen daar. Mama Lambert vertaald het in zacht gesproken Engels voor me. Ze was bijna dood, maar Solace redde haar leven. Ze kon weer aansterken door het sponsorschap van Mukomeze. Ging van 20 kilo naar een nette 62 waar ze ontzettend trots op was. Ik kon haar alleen maar omhelzen en omhelzen en omhelzen. Er komt ook een testimonial van een vrouw uit Kigali, speciaal met ons meegereisd. Ze vertelt hoe ze door God is genezen van HIV. Twee uur lang is ze aan het woord. Eén van de aanwezige mannen biedt aan haar verhaal voor ons te vertalen. Helaas komen er alleen maar halve zinnen en losse woorden uit. Het verhaal is te diep voor hem om goed te kunnen vertalen. Ik geniet dan ook van een jonge peuter. Ze heeft een witte, verschoten bloemetjesjurk aan met daaronder een fleurig geblokt onderjurkje. Ze trekt haar schoentjes uit en gaat in het losse zand lopen spelen. Ze graaft kuiltjes, bouwt heuveltjes, het is een ontzettend warmmakend gezicht. Na de dienst worden we nog uitgenodigd om met een aantal vrouwen in een gebouwtje op het terrein te bidden. Hier word me duidelijk dat ik nog een vrouw van Mukomeze voor me heb. Ik krijg nog een cadeau (eerder al kregen we een gigantische fruitschaal, ananas, bananen, advocado, passievruchten, dingen die ik niet herken) en ze vraagt me om haar ook moeder te noemen. Ondertussen word ik warmgehouden door een sjaal die ik van Violette heb gekregen. Het regent hier regelmatig rond een uur of drie 's middags en van Agnes heb ik al begrepen dat het abnormaal veel voor de tijd van het jaar is (meestal is het maar een miezerbuitje, maar dat is hier al voldoende om (lang) te gaan schuilen).
Het is inmiddels al heel laat en er staat nog een boel op het programma. We moeten nog een naaimachine afleveren, we willen nog het memorial bezoeken waar de kinderen van Mama Lambert begraven liggen en lieve Claudine heeft eten voor ons bereid!
We gaan weer op pad en rijden langs een mooi meer waar kinderen aan het spelen zijn. Prince, een collega, roept me toe of ik geen duik wil nemen. Ik brul terug dat ik de volgende keer mijn bikini wel mee neem. Mama Lambert zit naast me en verteld me plots dat dit meer gebruikt is om ontelbare lichamen te dumpen tijdens de genocide. Dat was weer één van de momenten waarop ik besef dat iedereen die ik om mij heen zie op enerlei wijze geraakt is door wat hier twintig jaar geleden is gebeurd en dat vele er direct betrokken bij zijn geweest. Ik ben verliefd op een land dat nog maar kort geleden een hel op aarde was. Ik hoef hier eigenlijk niet meer te vermelden dat ik dus maar niet ga zwemmen...
Vlak daarna wijst Mama Lambert me de plek van haar oude huis aan en leveren we de naaimachine af. We zijn gestopt bij het memorial en leggen de bloemen neer die Anisa en ik geregeld hebben. Het memorial ligt langs een weg op een smalle heuvel. Aan beide kanten is het uitzicht adembenemend. Het lijkt het paradijs op aarde, maar dat is het absoluut niet.
Daarna rijden we door naar Claudine. Ze heeft broichettes en Rwandese thee (thee met melk, gember en basterdsuiker) voor ons gemaakt met brood en aardappels. Wat heerlijk en zo ontzettend lief. Als we weg gaan wijst ze ons nog even gauw het toilet. Een gat in de grond waarover je moet hurken. Hmmm, blij dat ik een broek aan heb...
Wat een dag en wat een lieve mensen. Om een uur of 9 's avonds zijn we weer bij Solace en kunnen we alleen nog maar aan ons bed denken.

Vanavond uit eten met vrienden en collega's. Morgen een jongerendienst die waarschijnlijk de hele dag gaat duren en mogelijk donderdag naar de community Kibuye. Als is niets hier zeker ;)

Ik hoop de volgende keer weer wat sneller van me te laten horen!